Por Román Alonso*
Estamos inmersos
nunha crise capitalista sistémica que está exacerbando de xeito novedoso a
confrontación capital-traballo en países da UE, con especial virulencia no sur.
A resistencia obreira toma forma de grandes mobilizacións de masas e desgaste
das formacións políticas tradicionalmente
dominantes.
Antes da crise
parecería que as operacións de saqueo de recursos naturais estratéxicos polos
monopolios e poderes financeiros multinacionais
e as consecuentes batallas políticas ou de guerra aberta contra a
desposesión eran cousa de Medio Oriente, África ou Latinoamérica. A resistencia antiimperialista politicamente
predominante nestas zonas adoptou unha forma de resistencia nacional soberanista que solapa a continua loita de
clases. Esta compoñente nacionalista
antiimperialista constátase en
Cuba, Siria, Venezuela ou Irán, por poñer
exemplos moi distintos e distantes pero unidos pola súa condición de
tanques de primeira liña que acaparan as maiores doses de intervencionismo e
odio mediático imperial, porque alí non teñen acollida os dictados do FMI, da
UE ou da OTAN.
Aquí e agora en
Europa os capitalistas pretenden que a depreciación dos capitais inherente ás
fases recesivas, por exemplo dos
activos inmobiliarios, ou depreciación por simple redución da taxa
de ganancia sean soportadas ou compensadas polas capas populares. O instrumental é variado: recortes sociais en
sanidade, educación ou dependencia,
fiscalidade regresiva coa suba do IVE para os de abaixo e regalos ou paraísos fiscais para ós poderosos; pero sobre todo o atraco da
débeda soberana cunha sangría de intereses espoliadora.
Para esta faena en
España o poder financeiro conta cos seus esbirros políticos de ámbito estatal
(PP, PSOE ou UpyD) e conta tamén con
partidos nacionalistas social e descaradamente afíns como CiU ou PNV. Hai
outros nacionalistas máis ambiguos, como poden ser ERC en Cataluña ou o BNG en
Galicia na súa época do goberno bipartito 2005-2009.
A clase obreira
mundial en toda a súa diversidade está
sendo vítima dun saqueo por parte dos poderes financeiros multinacionais.
Loxicamente estas
agresións xeran resistencia. Hai moitos anos que non se vía en España unha
mobilización social tan xeralizada e persistente. Esta loita social está producindo un enorme
desgaste nos partidos sostedores do bipartitismo imperfecto que xestionou nos
derradeiros trinta anos o sistema que agora entrou en barrena.
Para desarmar a
resistencia, o poder imperialista recorta canto pode as vías de intervención
democrática, de irrupción do poder popular.
De aí a lexislación electoral española, de aí o deseño da UE trazado as costas
do pobo, de aí o golpe de estado
constitucional perpetrado polo PP e PSOE
no verán de 2011 e diversas coalicións
sistémicas ensaiadas en Italia ou Grecia.
O poder financeiro
teima con poñer de xeonllos a estes
estados, sexa mediante a débeda soberana, sexa co entramado da UE, algo similar ó ALCA
americano - rexeitado polos países do eixo bolivariano - sexa co golpe constitucional español. Si pese
a esta batería de medidas, algún estado descarrila das pretensións imperiais, entrariamos noutra
fase de agresión que pode ir dende o
bloqueo económico ata a agresión militar directa coma en Cuba ou Siria.
No camiño de construción
da alternativa de clase fronte ó capital o tema nacionalista debe ser ben
tratado, para que actúe como un elemento potencialmente positivo.
Interactúan a día de
hoxe en España tres nacionalismos que describiremos sinteticamente.
Nacionalismo español
Por un lado temos o
tradicional nacionalismo español, fortemente asentado logo de cincocentos anos
da unificación fernando-isabelina. Houbo episodios de ruptura e secesión, pero
nos dous séculos derradeiros o estado español foi o marco territorial das
grandes loitas da clase obreira, loitas nas que
os núcleos cataláns e vascos, xunto coas cidades máis industrializadas
de España foron barricadas de primeiro orde.
A coordinación das loitas actuais contra os ditados da troika e recortes
sociais está funcionando principalmente nese marco, sen excluír coordinacións
doutro nivel autonómico ou municipal. Ocorre así por canto os núcleos das
decisións agresivas atópanse no aparello central do estado español. Os líderes neoliberais acostuman a disculpárense co mandato da UE, pero a verdade é que, con vontade política, a soberanía dos actuais estados é ampla e a
presión popular decide.
O problema é que a
soberanía do estado español, limitada dende sempre polos intereses das clases
dominantes, está postrada ante o poder financeiro multinacional imperialista
defendido por EEUU, a UE e a OTAN. Por iso o patrioterismo españoleiro do
franquismo e dos seus herdeiros constitúe
unha grande tomadura de pelo ó pobo español.
Nacionalismo europeo
Existe tamén un certo
nacionalismo europeísta construído por impulso e para maior gloria dos
intereses capitalistas multinacionais que oprimen descaradamente ós pobos da
UE. Tense dado intentos sindicais de confluencia europea das loitas obreiras e
dalgunha formación política coma o EL[1]
(Partido da Esquerda Europea),
cuestionadoras do neoliberalismo e das políticas de austeridade, pero que non
pasaron do simbólico, xa que varias circunstancias, como importantes diferenzas
de estratexia política e o propio deseño antidemocrático da UE, impiden que
este sea un marco adecuado para coordinar loitas políticas masivas a ese nivel.
O nacionalismo
europeísta, dende a perspectiva obreira parece máis unha boutade que
unha necesidade estratéxica. Como ben resume o Roto nun cadro recente ó
sentimento que máis une actualmente ós europeos é o euroescepticismo.
Sin descartar futuras
e posibles accións de coordinación de loita a nivel europeo, a clase obreira
sabe que o poder real de decisión está nos gobernos dos estados actuais e cara
alí dirixe os seus escraches.
Concordando en que a
UE funciona como a gran escusa dos políticos mercenarios neoliberais, sendo pois unha estrutura inimiga das clases
populares, o debate na esquerda anticapitalista, está situado actualmente en
sopesar as vantaxes e inconvenientes da continuidade ou saída unilateral da UE
por parte de cada país, así como as condicións e o momento máis adecuado para
cada opción.
Nacionalismos
periféricos
Ó longo do s. XIX[2]
fóronse desenvolvendo os nacionalismos periféricos catalán, vasco ou galego,
entre outros, auspiciados polas pequenas burguesías respectivas na procura de
colocárense en posición de forza para tratar coa burguesía centralista.
O resultado actual é
o dun estado español sobreposto a nacionalidades e comunidades nas que perviven
culturas, idiomas e sentimentos de
identidade diferenciados. Sentimentos máis ou menos acentuados en función da
diferenciación idiomática e outras condicións históricas e xeográficas.
Sobre esta base
xurdiron os actuais partidos nacionalistas que, cunha especial
implantación en Euskadi, Cataluña ou Galicia, priorizaron o debate sobre o tema
soberanista.
Os posicionamentos
respecto dos diferentes nacionalismos son diversos no seo da esquerda,
constituíndo un elemento de división interna polo que compre consideralo
ben, para a construción da alternativa
anticapitalista.
Os dous nacionalismos
que perviven con puxanza en España son o españolista e os periféricos. Ambos con raíces históricas e sentimentais
fortemente ancoradas.
A posición marxista
sobre o nacionalismo
No Manifesto
Comunista sitúase como obxectivo do proletariado a súa propia emancipación
fronte á burguesía, para exaltarse a sí mesmo como clase nacional nun sentido
contrario ó da burguesía.
Afirma J.Mª Laso[3]
que para Marx e Engels a cuestión nacional non e máis que un problema subalterno
que debe supeditarse ó interese do movemento obreiro, rexeitando ambos autores
a xeneralización absoluta do dereito de autodeterminación, por canto nalgúns
casos podería ser favorable e noutros reaccionario. Sobre esta base
introducirían respecto da cuestión irlandesa o concepto de “nacións oprimidas”
e “nacións dominantes”, considerando que en casos de opresión nacional as
loitas de emancipación da clase obreira e de liberación nacional poden converterse
en solidarias e complementarias.
Entendía Lenin que
o dereito de autodeterminación equivale
unicamente o dereito a independizarse das nacións[4].
Segundo Stalin unha nación en determinadas condicións pode non desear
independizarse, exercendo o dereito de autodeterminación baixo a forma de
autonomía[5].
Para Lenin “a clase
obreira é a que menos pode facer un fetiche do problema nacional, porque o
desenvolvemento do capitalismo non esperta necesariamente a todas as nacións a
unha vida independente”[6]
Dende similares
posicionamentos, xa no século XX, Stalin[7]
concluirá na necesidade de apoiar os nacionalismos antiimperialistas e rexeitar
os nacionalismos que ocasionan división
da clase obreira.
Realidades e
sentimentos
Polo que respecta a
Cataluña, Euskadi ou Galicia, parece difícil admitir a súa caracterización de
colonias ou vítimas dunha relación imperialista co estado español.
Cataluña e Pais Vasco
veñen rexistrando unha renda per capita
superior á media española, polo que poderase falar de "opresión
nacional" no que respecta o tema cultural ou idiomático, pero non así de
opresión económica de tipo imperialista.
Pensemos que cando alguén gana outros perden.
Tampouco a situación
de Galicia, inda cunha renda per cápita inferior á media española ó igual que
outras rexións, cabería cualificala como dunha dependencia colonial ou
imperialista. Os desequilibrios de desenvolvemento explícanse suficientemente e
mellor pola dinámica do sistema capitalista e a opresión centralista.
Ten sentido ligar os
sentimentos nacionalistas e de clase en situacións de agresión imperialista
como en Cuba, Venezuela ou Siria, pero constitúe un puro idealismo sen
base material suficiente intentar aplicar o mesmo esquema ás nacións ibéricas
respecto do estado español.
O movemento pequeno
nacionalista en España, non disgusta ó poder financeiro multinacional. Polo
contrario axuda a debilitar o estado español que perciben como un aparato de
dominación excesivamente custoso pola inflación do gasto dirixo á lexitimación
do sistema, os servizos sociais que prefiren privatizados (policía, exército,
sanidade, educación, dependencia, pensións, prisións).
Agrada a sectores da
burguesía local e da aristocracia obreira que, replicando no ámbito
nacionalista o seu espíritu pequeno empresarial, aspira a interlocucionar co
poder imperial directamente, sen a intermediación da burguesía española. Poñen
como modelos determinados paraísos fiscais, pero non lles importa que sean
responsables do expolio dos pobos polas burguesías evasoras. Apoiaron a secesión de Kosovo, sin
importarlles que pasara a ser unha base da OTAN onde campa a mafia e o
proxenetismo.
Si coa independencia
dalgunha das nacións periféricas se derrubase, por exemplo, o actual sistema de
pensións na España restante e na pequena nación que se independiza, ¿qué lle
importa a estes burquesiños que poden pagar un sistema privado?.
Temos, pois, unha
realidade obxectiva e temos por outra parte as percepcións subxectivas e os
sentimentos. Sentimentos que son en grande parte procesos aprendidos, froitos
de base material real ou imaxinada; de clase propia ou de inseminación
allea.
Grande parte do pobo
español creceu e foi alimentado con sentimentos de pertenza comúns, pero tamén
moitos traballadores das pequenas nacións
e rexións españolas sustentan sentimentos de pertenza ó seu pequeno
país.
Conclusión
O dereito de
autodeterminación, o dereito a decidir, non se vota, exércese. Cada nación das que compoñen o estado español
decidirá sobre a súa independencia cando lle pareza, merecendo o respecto
xeral. Mentres tanto, todo o debate
soberanista, co dereito a decidir como capa, estalle servindo ás burguesías
española e das pequenas nacións para torear á clase obreira do seu obxectivo
prioritario: a liberación de clase.
Nesta batalla de ideas a esquerda marxista debe lucir cun perfil propio,
desmarcándose claramente do xogo independentista e do referendismo fraccionador da clase por carencia dun consenso
nacional independentista previo e suficiente.
Afrontar a loita
obreira popular contra o saqueo financeiro, contra os recortes socias, construíndo
un poder alternativo da clase obreira, esixe todas as enerxías da esquerda.
Sobre esta base interesa a converxencia coas organizacións nacionalistas
diversas que asuman o anticapitalismo.
Ningún proceso
constituinte para unha alternativa socialista de loita e de goberno se pode
articular enfrontando á clase obreira con discordias burguesas, tirando pola
borda os logros conquistados coa loita obreira e popular común, os sistemas públicos de pensións,
sanidade, educación ou dependencia.
A mellor estrutura
estatal capaz de compaxinar as diversas identidades é un estado federal
multinacional, republicano e socialista anticapitalista, no que se respecten os
sentimentos culturais e nacionais, sexan de pequena ou grande nación, cunha
estrutura de competencias claras e blindadas.
O gran problema para
a clase obreira é dotarse dunha opción política capaz de dar unha saída anticapitalista a actual situación, porque a
mobilización social sen alternativa política ten un recorrido curto.
A día de hoxe a estrutura mellor posicionada a nivel de estado para
actuar como aglutinante de dita alternativa é IU, con todas as eivas, insuficiencias
e contradicións que a conforman, sempre que se desmarque claramente do
soberanismo pro independentista.
Con tódolos respectos
é moi importante non confundir. O principal sentimento e identidade que debemos
cultivar os marxistas é o interese de clase, auténtica patria grande da clase
obreira, dende os tempos do manifesto
ata o horizonte comunista que a razón añora.
* Román Alonso Santos. Coordinador comarcal de
Esquerda Unida en Vigo.
[1] http://www.european-left.org/
[2] http://www.historiasiglo20.org/HE/11a-3.htm
[3] J.Mª Laso. Op. Cit.
[4] Lenin (1914). El derecho de las naciones a
la autodeterminación. http://www.marxists.org/
[5] Stalin (1925).Discurso en la Comisión
Yugoslava de Comité Ejecutivo de la Internacional Comunista. Citado por J. Mª
Laso (1999) . El derecho a la autodeterminación. UTOPIAS, nº 181-182.
[6] Lenin . Op cit. En J.Mª Laso.
[7] Stalin (1913). El marxismo y la cuestión
nacional. http://www.marxists.org/
